Seçimlik Mal Rejimleri Ve Mal Rejimi Sözleşmeleri
Türk hukukunda mal rejimleri, eşlerin evlilik öncesinde ve sonrasında edindiği malvarlıkları üzerindeki hakları ve bunlardan kaynaklanan yükümlülükleri ile evlilik birliğinin sona ermesi halinde paylaşıma yönelik kuralları düzenlemektedir. Mal rejimleri yasal mal rejimi, seçimlik mal rejimleri ve olağanüstü mal rejimi olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Yasal mal rejimi, eşlerin başka bir mal rejimi belirlemediği takdirde kanunen uygulanacak olan mal rejimidir. Türk hukukunda 1 Ocak 2002 tarihi öncesinde yasal mal rejimi ''mal ayrılığı'' iken, 1 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ile yasal mal rejimi ''edinilmiş mallara katılma rejimi'' olarak kabul edilmiştir.
Seçimlik Mal rejimleri
Seçimlik mal rejimi sözleşmeleri, kanunda tahdidi olarak sayılmakla birlikte, eşlerin bir mal rejimi sözleşmesi ile edilmiş mal rejimi dışında bir mal rejimi belirlenmesi halinde uygulama alanı bulacaktır. İşbu seçimlik mal rejimleri; mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı ve mal ortaklığıdır.
- Mal Ayrılığı (TMK madde 242-243)
Mal ayrılığı rejimi, paylaşma esasına dayanmayan bir mal rejimidir. Mal ayrılığı rejiminde temel kural eşlerin malvarlıklarının ayrı olması; eşlerden her birinin yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlıklarına ilişkin yönetim, yararlanma ve tasarruf etme haklarının korunmasıdır. Taşınır veya taşınmaz mal kimin üzerine kayıtlı ise malvarlığından kaynaklanan tüm hak ve yükümlülükler o kişiye ait olacağından, evlilik birliğinin sonlandırılması halinde herhangi bir paylaşım yapılmayacaktır. Bu kural tarafların borçları için de geçerlidir.
Malvarlığının hangi tarafa ait olduğunun ispatı iddia eden tarafça yapılmalıdır. Kime ait olduğu ispat edilemeyen mallar, tarafların ortak mülkiyetinde sayılır. Mal rejimi sona erdiği takdirde, paylı malda üstün yararı olduğunu ispat eden kimse payın, rejimin sona erme tarihindeki değerini karşı tarafa ödeyerek paylı mülkiyete konu malvarlığı değerinin kendisine verilmesini talep edebilir.
- Paylaşmalı Mal Ayrılığı (TMK madde 244-255)
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde de temelde eşlerin malvarlıklarının ayrı olması esası bulunmaktadır. Ancak TMK madde 250/1'de düzenlendiği üzere işbu mal rejiminde aileye özgülenen mallar bulunmaktadır. Kanun hükmüne göre, eşlerden biri tarafından paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin kurulmasından sonra edinilmiş olup ailenin ortak kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini güvence altına almaya yönelik yatırımlar veya bunların yerine geçen değerler, mal rejiminin sona ermesi hâlinde eşler arasında eşit olarak paylaşılır. TMK madde 250/2'de ise paylaştırmaya tabi olmayan mallar düzenlenmiştir. Buna göre manevî tazminat alacakları, miras yoluyla edinilen mallar ile karşılıksız kazandırmada bulunanın açık iradesinden aksi anlaşılmadıkça, sağlararası veya ölüme bağlı tasarruflarla edinilen mallar hakkında paylaştırma yapılmayacaktır.
Mal ayrılığı rejiminde olduğu gibi, taraflar yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlıkları üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf etme hak ve yetkilerini korur. Eşlerden her biri, kendi borçlarından bütün malvarlığıyla sorumludur. Belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar tarafların paylı mülkiyetinde sayılır.
Paylaşmalı mal rejimi sona erdiği takdirde, eşlerden her biri diğer eşte bulunan mallarını geri alır. Paylı malda, üstün yararı olduğunu ispat eden kimse payın sona erme tarihindeki değerini karşı tarafa ödeyerek paylı mülkiyete konu malvarlığı değerinin kendisine verilmesini talep edebilir.
- Mal Ortaklığı ( TMK madde 256-281)
Mal ortaklığı rejimi, eşlerin ortak malları ile kişisel mallarını kapsayan paylaşmalı bir mal rejimidir. İşbu mal rejimi genel mal ortaklığı, edinilmiş mal ortaklığı ve diğer mal ortaklığı olmak üzere kendi içerisinde üç alt başlığa ayrılmaktadır.
Ortaklık mallarının eşlerin kanun gereğince kişisel mal sayılanlar dışındaki malları ile gelirlerini kapsadığı mal ortaklığı hali genel mal ortaklığındır. Edinilmiş mal ortaklığı; eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle evlilik sonrasında edinilen mallardan oluşan bir ortaklığı kabul etmeleri halinde söz konusudur. Bu durumda kişisel malların gelirleri de edinilmiş mal sayılmaktadır. Diğer mal ortaklığı ise; eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle belirli malvarlığı değerlerini veya türlerini, özellikle taşınmaz malları, bir eşin kazancını, bir meslek veya sanat icrası için kullandığı malları ortaklık dışında tutması halinde söz konusudur. Aksi sözleşmede öngörülmedikçe bu malların gelirleri ortaklığa dahil değildir.
Mal ortaklığı rejiminde eşlerin birbirinden bağımsız malvarlıkları ve ortaklık malları bulunmaktadır. Ortaklık malları elbirliği ile mülkiyet esasına tabi olup işbu malvarlığı değerleri üzerinde elbirliği ile hak sahipliği söz konusudur. Eşler, ortaklık payı üzerinde tek başına tasarruf hakkına sahip değildir. Kanun metninde kişisel mallar düzenlenmiş olmakla birlikte taraflar da mal rejimi sözleşmesinde hangi malların kişisel mal veya ortaklık malı sayılacağına ilişkin düzenlemelere yer verebilir.
Eşlerden her biri; evlilik birliğini temsil veya ortaklık mallarını yönetme yetkisine dayanarak yapılan borçlardan, ortaklık mallarını veya ortaklık mallarına giren gelirleri kullanarak bir meslek veya sanatın icra edilmesi nedeniyle yapılan borçlardan, diğer eş için de kişisel sorumluluk doğuran borçlardan, kişisel mal yanında ortaklık mallarının da sorumlu olacağı hususunda eşlerin üçüncü kişilerle anlaşarak yaptığı borçlardan kişisel malları ve ortaklık mallarıyla sorumludur. Her eş, diğer bütün borçlardan kendi kişisel mallarıyla ve ortaklık mallarının değerinin yarısı kadarıyla sorumlu tutulur.
Mal Rejimi Sözleşmesi
Halk arasında evlilik sözleşmesi olarak anılan mal rejimi sözleşmeleri hem eşler arasındaki mal rejiminin seçilmesi hem sona erdirilmesi hem de değişikliğe uğratılması için akdedilen sözleşmelerdir. Mal rejimi sözleşmelerinin gerek evlilik öncesinde gerek evlilik sırasında gerekse sonrasında yapılması mümkündür. Ancak mal rejimi sözleşmesinin yapıldığı an baz alınarak, sözleşmenin geçerliliği bakımından farklı şekil şartları öngörülmektedir. Mal rejimi sözleşmesi, şarta veya süreye bağlı olarak da yapılabilir.
TMK madde 203/c.2'ye göre taraflar istedikleri mal rejimini ancak kanunda yazılı sınırlar içerisinde seçebilir, kaldırabilir veya değiştirebilirler. Dolayısıyla ilk şart mal rejimi sözleşmesinin kanunda yazılı sınırlara bağlı kalınarak yapılmasıdır. Aksi halde mal rejimi sözleşmesi batıl olacak ve hukuki sonuç doğurmayacaktır.
- Ehliyet
TMK madde 204'e göre mal rejimi sözleşmesi ancak ayırt etme gücüne sahip kişiler tarafından yapılabilecektir. Küçük ve kısıtlılar yönünden yalnızca ayırt etme gücünün varlığı yeterli olmayıp, yasal temsilcilerinin rızasının alınması da zorunludur. Yasal temsilcinin rızası sözleşmenin geçerliliği için tamamlayıcı bir olgudur, dolayısıyla yasal temsilci rızası alınmaksızın yapılan mal rejimi sözleşmeleri geçerli değildir. TMK madde 205/2'te de küçük veya kısıtlı eşlerin yasal temsillerinin de sözleşmeyi imzaları ile tasdik etmesi zorunluluğu düzenlenmiştir. Eş vasi konumunda ise, kayyım tayini gerekecektir.
- Şekil
Şekil şartı TMK madde 205'te düzenlenmiştir. İşbu kanun hükmüne göre evlenmeden önce veya sonra yapılacak mal rejimi sözleşmesinin geçerli olabilmesi için noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılması gerekir. Sözleşmenin kaldırılması veya değiştirilmesi halinde de resmi şekle uyma zorunluluğu bulunmaktadır.
Tarafların evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak bildirmesi de mümkündür. Fakat bu durumda yalnızca mal rejimi seçimi geçerli olup, mal rejimi hukukuna ilişkin diğer düzenlemelerin evlendirme memuruna bildirilmesi geçerlilik için yeterli değildir.
Bursa Yeniay Avukatlık ve Hukuk Bürosu bugüne kadar mal rejimi konularında verilen danışmanlık hizmetleri ile müvekkillerini başarılı bir şekilde temsil etmiştir. Bursa avukat kadrosuyla mal rejimleri ve mal rejimi sözleşmeleri konusunda hukuki danışmanlık isteyen kişilere Bursa boşanma avukatı olarak destek sağlamaktadır.
Mal rejimi ve mal rejim sözleşmesi için Bursa boşanma avukatı ve online avukat desteği için Bursa Yeniay Avukatlık ve Hukuk Bürosu ile iletişim kurabilirsiniz.
Av. Rabia TOKYÜREK